Bowlby: Θεωρία Προσκόλλησης

Λεωνίδας Παναγιώτου | 11/6/2025

Λέξεις - κλειδιά: bowlby, θεωρία προσκόλλησης, θεωρία δεσμού

Η θεωρία της προσκόλλησης (attachment theory) του John Bowlby (1907 - 1990)αποτέλεσε θεμέλιο λίθο στην εξελικτική ψυχολογία και στην κατανόηση της συναισθηματικής ανάπτυξης των ανθρώπων. Η θεωρία αυτή αναπτύχθηκε μέσα από την παρατήρηση της σχέσης βρέφους-μητέρας και εστίασε στη σημασία της πρώιμης αλληλεπίδρασης για την οργάνωση των συναισθηματικών και διαπροσωπικών μοτίβων στην ενήλικη ζωή. Σύμφωνα με τον Bowlby (1969/1982), η ανάγκη για συναισθηματικό δεσμό με φροντιστές είναι έμφυτη και εξελικτικά προσαρμοστική, καθώς ενισχύει την επιβίωση του βρέφους.

Βασικές αρχές της θεωρίας

Ο Bowlby πρότεινε ότι η προσκόλληση λειτουργεί ως ένα βιολογικό σύστημα που ενεργοποιείται σε καταστάσεις κινδύνου ή αποχωρισμού. Το παιδί αναζητά την εγγύτητα με τον φροντιστή του, προκειμένου να διασφαλίσει ασφάλεια και αναλόγως με τη συνέπεια και την ευαισθησία του φροντιστή στις ανάγκες του παιδιού, αναπτύσσονται διαφορετικά «στυλ προσκόλλησης» (Ainsworth et al., 1978).

Στυλ προσκόλλησης

Η Mary Ainsworth επεκτείνοντας τη θεωρία του Bowlby, ανέπτυξε το 1978 το πείραμα του ξένου (Strange Situation), με την οποία κατηγοριοποίησε τα στυλ προσκόλλησης σε 2 βασικές κατηγορίες, ασφαλή/ανασφαλή.

Στην ασφαλή προσκόλληση τα παιδιά νιώθουν άνετα να εξερευνήσουν το περιβάλλον, αλλά επιστρέφουν στον φροντιστή για συναισθηματική υποστήριξη. Ο φροντιστής είναι σταθερά διαθέσιμος και ευαίσθητος (Ainsworth et al., 1978). Η ανασφαλής προσκόλληση έχει 3 υπότυπους. Πρώτον, η αγχώδης/αμφιθυμική προσκόλληση όπου το παιδί εμφανίζει μεγάλη ανασφάλεια, εξαρτάται υπερβολικά από τον φροντιστή και δυσκολεύεται να ηρεμήσει. Εδώ η συμπεριφορά του φροντιστή είναι απρόβλεπτη (Cassidy & Berlin, 1994). Δεύτερον, η αποφευκτική προσκόλληση όπου το παιδί φαίνεται ανεξάρτητο και αποφεύγει την επαφή με τον φροντιστή και συνήθως οι φροντιστές αυτών των παιδιών είναι συναισθηματικά αποστασιοποιημένοι (Main & Weston, 1981). Τρίτον, η αποδιοργανωμένη προσκόλληση όπου συνδυάζει στοιχεία άγχους και αποφυγής και συχνά συνδέεται με τραυματικά γεγονότα, παραμέληση ή κακοποίηση (Main & Solomon, 1990).

Επιπτώσεις στην ενήλικη ζωή

Σύμφωνα με τον Bowlby (1973), οι πρώιμες εμπειρίες προσκόλλησης διαμορφώνουν τα εσωτερικά μοντέλα λειτουργίας (internal working models), δηλαδή τις νοητικές αναπαραστάσεις για τον εαυτό και τους άλλους. Άτομα με ασφαλή προσκόλληση έχουν θετική εικόνα για τον εαυτό και τους άλλους, επιδεικνύουν εμπιστοσύνη και σταθερότητα στις σχέσεις. Αντίθετα, η ανασφαλής προσκόλληση μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες στην εμπιστοσύνη, την επικοινωνία και την αντιμετώπιση συγκρούσεων (Mikulincer & Shaver, 2007).

Για παράδειγμα, ένα άτομο με αποφευκτικό στυλ μπορεί να αποφεύγει τη συναισθηματική εγγύτητα στις ερωτικές του σχέσεις, ενώ ένα άτομο με αμφιθυμική προσκόλληση μπορεί να εκδηλώνει έντονη εξάρτηση και φόβο εγκατάλειψης, υπονοώντας από πίσω μια ανάγκη για επιβεβαίωση.

Η προσκόλληση στην κλινική πράξη

Η θεωρία της προσκόλλησης έχει αξιοποιηθεί ευρέως στην ψυχοθεραπεία με τον θεραπευτικό δεσμό να θεωρείται ένα είδος επαναδιαπραγμάτευσης του στυλ προσκόλλησης. Ιδιαίτερα στην θεραπεία ψυχοδυναμικού ή υπαρξιακού τύπου, η κατανόηση των πρότυπων προσκόλλησης διευκολύνει την ερμηνεία των δυσκολιών στις σχέσεις και την ανάπτυξη ασφαλούς δεσμού με τον θεραπευτή (Wallin, 2007).

Επιπλέον, προσεγγίσεις όπως η Emotionally Focused Therapy (EFT) εστιάζουν στη δημιουργία ασφαλούς συναισθηματικής σύνδεσης στο πλαίσιο των ζευγαριών, ακριβώς βάσει της θεωρίας προσκόλλησης (Johnson, 2004).

Κριτική της θεωρίας

Αν και η θεωρία της προσκόλλησης έχει τεκμηριωθεί εμπειρικά και θεωρείται σταθμός στην αναπτυξιακή ψυχολογία, έχει δεχτεί και κριτική. Σύμφωνα με τους Rothbaum et al. (2000), έχουν επισημάνει πολιτισμικές διαφορές στον τρόπο εκδήλωσης προσκόλλησης, ενώ άλλοι όπως ο Fraley(2002), τονίζουν ότι η προσκόλληση μπορεί να αλλάξει σε όλη τη διάρκεια της ζωής, ανάλογα με τις εμπειρίες.

Τέλος, πρόσφατες νευροβιολογικές έρευνες υποδεικνύουν ότι τα πρότυπα προσκόλλησης συνδέονται με τη ρύθμιση του στρες, μέσω της λειτουργίας του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPAaxis), κάτι που ενισχύει περαιτέρω τη βιολογική βάση της θεωρίας (Siegel, 2012).

Συμπερασματικά, η θεωρία της προσκόλλησης του Bowlby προσφέρει ένα συνεκτικό πλαίσιο για την κατανόηση της συναισθηματικής ανάπτυξης, της προσωπικότητας και της ποιότητας των σχέσεων όπου μέσα από την αναγνώριση των στυλ προσκόλλησης και τη θεραπευτική παρέμβαση, τα άτομα μπορούν να αναπτύξουν πιο ασφαλείς και υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις.

Πηγές

Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Lawrence Erlbaum.
Bowlby, J. (1969/1982). Attachment and loss: Vol. 1. Attachment. Basic Books.
Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Vol. 2. Separation. Basic Books.
Cassidy, J., & Berlin, L. J. (1994). The insecure/ambivalent pattern of attachment: Theory and research. Child Development, 65(4), 971–991.
Fraley, R. C. (2002). Attachment stability from infancy to adulthood: Meta-analysis and dynamic modeling of developmental mechanisms. Personality and Social Psychology Review, 6(2), 123–151.
Johnson, S. M. (2004). The practice of emotionally focused couple therapy: Creating connection. Brunner-Routledge.
Main, M., & Solomon, J. (1990). Procedures for identifying infants as disorganized/disoriented during the Ainsworth Strange Situation. Attachment in the preschool years: Theory, research, and intervention, 1, 121–160.
Main, M., & Weston, D. R. (1981). The quality of the toddler’s relationship to mother and to father: Related to conflict behavior and the readiness to establish new relationships. Child Development, 52(3), 932–940.
Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2007). Attachment in adulthood: Structure, dynamics, and change. Guilford Press.
Rothbaum, F., Weisz, J. R., Pott, M., Miyake, K., & Morelli, G. (2000). Attachment and culture: Security in the United States and Japan. American Psychologist, 55(10), 1093–1104.
Siegel, D. J. (2012). The developing mind: How relationships and the brain interact to shape who we are(2nd ed.). Guilford Press.
Wallin, D. J. (2007). Attachment in psychotherapy. Guilford