Martin Heidegger και Αυθεντικότητα Εαυτού

Λεωνίδας Παναγιώτου | 13/9/2024

Λέξεις - κλειδιά: αυθεντικότητα εαυτού, θνητότητα, ψυχική ευεξία,

Ο Martin Heidegger (1889 – 1976) ήταν ένας Γερμανός φιλόσοφος του οποίου το έργο συνδέεται ίσως πιο εύκολα με τη φαινομενολογία και τον υπαρξισμό και οι ιδέες του έχουν ασκήσει θεμελιώδη επιρροή στην ανάπτυξη της σύγχρονης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας και όχι μόνο.

Αυθεντικότητα και μη αυθεντικότητα

Η αυθεντικότητα του εαυτού είναι ένα από τα κεντρικά θέματα της υπαρξιακής φιλοσοφίας του Heidegger, και αναπτύσσεται στο έργο του «Είναι και Χρόνος» (Sein und Zeit). Ο Heidegger αμφισβητεί την παραδοσιακή φιλοσοφική προσέγγιση που επικεντρώνεται στην ουσία και την αλήθεια, εισάγοντας μια δυναμική αντίληψη της ύπαρξης ως συνεχούς διαδικασίας. Η αυθεντικότητα (Eigentlichkeit), σύμφωνα με τον Heidegger (1927) είναι η ικανότητα του ατόμου να ζει σύμφωνα με την αλήθεια του εαυτού του, χωρίς να επηρεάζεται από εξωτερικές πιέσεις και κοινωνικές νόρμες.

Επίσης, η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί να είναι είτε αυθεντική είτε μη αυθεντική. Στην μη αυθεντική ύπαρξη, το άτομο ενσωματώνεται στο «οι άλλοι» (Das Man), δηλαδή στην ανωνυμία και την καθημερινή ρουτίνα που επιβάλλει η κοινωνία. Στον κόσμο των «Άλλων». Σε αυτήν την κατάσταση, το άτομο ακολουθεί συνήθειες και προσδοκίες που του επιβάλλονται από εξωτερικές δυνάμεις, χωρίς να αναρωτιέται για την προσωπική του ύπαρξη, και άρα να μη ζει/υπάρχει αυθεντικά (Heidegger, 1927/2008).

Η αυθεντική ύπαρξη, αντίθετα, είναι η κατάσταση κατά την οποία το άτομο αναγνωρίζει την ευθύνη για τη ζωή του και τις πράξεις του. Αυτό επιτυγχάνεται όταν το άτομο έρθει σε επαφή με τον θάνατο και αντιθληφθεί τη θνητότητά του συνειδητοποιώντας ότι η ζωή είναι περιορισμένη και ότι κάθε απόφαση έχει βαρύτητα (Dreyfus, 1991). Για παράδειγμα, ένα άτομο που επιλέγει επάγγελμα ή τρόπο ζωής με βάση τις δικές του εσωτερικές ανάγκες και όχι τις κοινωνικές προσδοκίες, ζει αυθεντικά.

Η Θνητότητα ως Κεντρικό Στοιχείο της Αυθεντικότητας

Ο Heidegger τονίζει τη σημασία της θνητότητας στην επίτευξη της αυθεντικότητας. Η επίγνωση του θανάτου είναι το «κλειδί» για να ζήσει κανείς αυθεντικά και για τον Heidegger, δεν είναι απλώς ένα μελλοντικό γεγονός, αλλά κάτι που είναι παρόν σε κάθε στιγμή της ύπαρξής υπενθυμίζοντας την περατότητα μας (Heidegger, 1927/2008). Αυτή η συνειδητοποίηση οδηγεί σε αποφάσεις με βαρύτητα και νόημα, καθώς το άτομο αναγνωρίζει ότι ο χρόνος του είναι περιορισμένος.

Η αποφυγή αυτής της συνειδητοποίησης οδηγεί στην μη αυθεντική ύπαρξη, όπου το άτομο παραμένει προσκολλημένο στις καθημερινές ρουτίνες και αποφεύγει να σκέφτεται τον θάνατο. Με το να αποφεύγει την ύπαρξη του θανάτου, ο άνθρωπος μειώνει τη σημασία των αποφάσεων και καθιστά τη ζωή επιφανειακή και ανεύθυνη (Guignon, 2006).

Το «Άλμα» Προς την Αυθεντικότητα

Η μετάβαση από την μη αυθεντικότητα στην αυθεντικότητα απαιτεί αυτό που ο Heidegger αποκαλεί «άλμα» προς την αυθεντική ύπαρξη. Το άτομο πρέπει να αποκοπεί από την επιρροή «των Άλλων» και να αναγνωρίσει τη μοναδικότητά του και την ευθύνη του για την ύπαρξή του. Να επιλέγει για τον εαυτό του και όχι να επιλέγεται από τους άλλους. Αυτό το άλμα απαιτεί θάρρος και επίγνωση της απομόνωσης που μπορεί να προκύψει από την απόρριψη των κοινωνικών νορμών (Heidegger, 1927/2008) καθότι η αυθεντικότητα συνδέεται με την απομόνωση. Γιατί; Γιατί το άτομο καλείται να μην ακολουθήσει τις προσδοκίες και απαιτήσεις «των Άλλων» και να χαράξει έναν δικό του δρόμο. Ο Heidegger αναφέρει ότι το άτομο πρέπει να είναι πρόθυμο να αποδεχτεί την αβεβαιότητα και να επιλέξει την αυθεντική ζωή, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να βρεθεί σε σύγκρουση με τις κοινωνικές προσδοκίες.

Η Ηθική Διάσταση της Αυθεντικότητας

Παρόλο που ο Heidegger δεν αναπτύσσει ρητά μια ηθική θεωρία, η έννοια της αυθεντικότητας περιλαμβάνει σημαντικές ηθικές διαστάσεις. Το να επιλέγει κάποιο άτομο μία πιο αυθεντική μορφή ύπαρξης απαιτεί να αναλάβει την ευθύνη για τις πράξεις του και να κατανοήσει τις επιπτώσεις αυτών. Προσοχή καθότι η αυθεντική ζωή δεν σημαίνει απομόνωση από την κοινωνία, αλλά συμμετοχή σε αυτήν με τρόπο που καθοδηγείται από την προσωπική αλήθεια του ατόμου και όχι από την τυφλή συμμόρφωση με τις κοινωνικές νόρμες (Dreyfus, 1991).

Νευροδιαβιβαστές και η Σχέση με την Αυθεντικότητα

Στη σύγχρονη ψυχολογία, η αυθεντικότητα συνδέεται συχνά με την βιολογία και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Οι νευροδιαβιβαστές, όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη, επηρεάζουν τη συναισθηματική μας κατάσταση και τη συμπεριφορά μας. Έρευνες δείχνουν ότι η αυθεντική ζωή μπορεί να συμβάλλει στη μείωση του στρες και στην ενίσχυση της συναισθηματικής ευεξίας. Αυτό συνδέεται άμεσα με την αυθεντικότητα, καθώς η ζωή σύμφωνα με τις εσωτερικές μας αξίες μπορεί να επηρεάσει θετικά τη λειτουργία του εγκεφάλου (Heidegger, 1927/2008).

Η Αυθεντικότητα και η Ψυχική Ευεξία

Σύμφωνα με την υπαρξιακή ψυχολογία, η αυθεντικότητα μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις και στη ψυχική ευεξία. Η υπαρξιακή θεραπεία, που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη φιλοσοφία του Heidegger, τονίζει ότι η επίγνωση της θνητότητας και η αποδοχή της ελευθερίας να επιλέγουμε τις πράξεις μας μπορούν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη ψυχική ισορροπία και λιγότερο άγχος. Όπως αναφέρει και ο Boss (1979) η αυθεντική ζωή βοηθά το άτομο να αποφεύγει την υπαρξιακή αγωνία που προκύπτει από την μη αυθεντική ζωή, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται βάσει κοινωνικών προσδοκιών και όχι προσωπικών αναγκών.

Συμπεράσματα

Η αυθεντικότητα στον Heidegger είναι μια βαθιά φιλοσοφική έννοια που συνδέεται με την ύπαρξη, τη θνητότητα, την απομόνωση και την ελευθερία. Ο Heidegger υποστηρίζει ότι το άτομο πρέπει να ζει σύμφωνα με τις εσωτερικές του αξίες, αποδεχόμενο την ευθύνη για τις πράξεις του και συνειδητοποιώντας τη θνητότητά του. Αντίθετα, η μη αυθεντικότητα χαρακτηρίζεται από την τυφλή συμμόρφωση με τις κοινωνικές νόρμες και την αποφυγή της συνειδητοποίησης του θανάτου.

Η αυθεντική ζωή, αν και δύσκολη…προσφέρει βαθύτερο νόημα και αίσθημα ικανοποίησης, καθώς το άτομο ζει με βάση τις δικές του επιλογές και όχι σύμφωνα με τις επιταγές των άλλων.

Πηγές

1. Binswanger, L., 1943, Grundformen und Erkenntnis menschlichen Daseins (The Foundations and Cognition of Human Existence), untranslated, Munich: Ernst Reinhart Verlag, 1964.
2. Boss, M. (1979). Existential Foundations of Medicine and Psychology. Jason Aronson.
3. Caputo, J., 1984, “Husserl, Heidegger and the Question of a ‘Hermeneutic’ Phenomenology”, Husserl Studies, 1: 157–178.
4. Dreyfus, H. L., 1990, Being-in-the-World: A Commentary on Heidegger's Being and Time, Division I, Cambridge, Mass.: MIT Press.
5. Dreyfus, H. L., 1992, What Computers Still Can't Do: A Critique of Artificial Reason, Cambridge, Mass.: MIT Press.
6. Dreyfus, H. L., 2008, “Why Heideggerian AI Failed and How Fixing It Would Require Making It More Heideggerian”, in P. Husbands, O. Holland, and M. Wheeler (eds.), The Mechanical Mind in History, Cambridge, Mass.: MIT Press, pp. 331–71. (A shortened version of this paper appears in under the same title in Philosophical Psychology 20/2: 247–268, 2007. Another version appears under the same title in Artificial Intelligence, 171: 1137–1160, 2007.)
7. Dreyfus, H. L. (1991). Being-in-the-World: A Commentary on Heidegger's Being and Time, Division I. MIT Press.
8. Guignon, C. (2006). Heidegger and the Problem of Knowledge. Hackett Publishing.
9. Guignon, C., 1993, “Authenticity, Moral Values, and Psychotherapy”, in C.
10. Guignon (ed.) The Cambridge Companion to Heidegger, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 215–39.
11. Heidegger, M. (1927/2008). Being and Time. Harper Perennial Modern Classics.
12. Kiverstein, J. and Wheeler. M. (eds.), 2012, Heidegger and Cognitive Science, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
13. Sharr, A., 2007, Heidegger for Architects, London: Routledge.
14. Wheeler, M., 2005, Reconstructing the Cognitive World: the Next Step, Cambridge, Mass.: MIT Press.
15. Ziarek, K., 1989, “The Reception of Heidegger's Thought in American Literary Criticism”, Diacritics, 19(3/4): 114–26.