Hegel και Buber για την Ύπαρξη

Λεωνίδας Παναγιώτου | 13/9/2024

Λέξεις - κλειδιά: Hegel, Buber, ύπαρξη, γίγνεσθαι

Η φύση της ύπαρξης υπήρξε κεντρικό ζήτημα στη φιλοσοφία και στοχαστές όπως οι Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 – 1831) και Martin Buber (1878 – 1965) το αντιμετώπισαν, προσφέροντας πολύτιμες γνώσεις για το τι σημαίνει να υπάρχεις.

Πιο συγκεκριμένα ο Hegel έδωσε μία μεταφυσική έννοια της ύπαρξης όπως είναι ενσωματωμένη στο ευρύτερο σύστημα του «απόλυτου ιδεαλισμού», που διατυπώνεται κυρίως στο βιβλίο του «Επιστήμη της Λογικής». Για τον Hegel, το καθαρό «Είναι», όταν εξετάζεται μεμονωμένα, είναι απροσδιόριστο και επομένως δεν διακρίνεται από το «Τίποτα» οδηγώντας σε μια κρίσιμη στιγμή στη διαλεκτική του μέθοδο, τη σύνθεση του Είναι και του Τίποτα στο «Γίγνεσθαι», την αληθινή φύση της ύπαρξης (Hegel, 2010). Σύμφωνα με τον Hegel, η ύπαρξη είναι μία συνεχής διαδικασία του «Γίγνεσθαι» και μία δυναμική κίνηση όπου τα πάντα βρίσκονται σε ροή, εξελίσσονται και αλληλοσυνδέονται.

Η διαλεκτική διαδικασία του Hegel - θέση, αντίθεση και σύνθεση - υποδηλώνει ότι οι αντιφάσεις οδηγούν την ανάπτυξη. Το Καθαρό «Είναι» (θέση) οδηγεί στο «Τίποτα» (αντίθεση) και η σύνθεση είναι το «Γίγνεσθαι», η συνεχής διαδικασία μέσω της οποίας ξεδιπλώνεται η πραγματικότητα. Αυτή η κατανόηση της ύπαρξης ως δυναμικής και σχεσιακής σημαίνει ότι τα πράγματα δεν υπάρχουν μεμονωμένα αλλά ως μέρος ενός μεγαλύτερου, εξελισσόμενου συστήματος. Η ύπαρξη δεν είναι λοιπόν μια αφηρημένη κατάσταση, αλλά μια διαδικασία μεταμόρφωσης.

Στη φιλοσοφία του Hegel επεκτείνεται η ανάπτυξη του «Πνεύματος», την οποία θεωρεί ως την απόλυτη πραγματικότητα. Η ύπαρξη, για τον Hegel, είναι μέρος του ξεδιπλώματος του «Απόλυτου Πνεύματος», μιας κίνησης προς την αυτοπραγμάτωση και την ελευθερία, με αποκορύφωμα την απόλυτη γνώση. Κάθε στιγμή της ύπαρξης συμβάλλει σε αυτή την ιστορική και πνευματική διαδικασία, όπου οι αντιφάσεις επιλύονται μέσω της διαλεκτικής σύνθεσης (Hegel, 1977). Για τον Hegel, η ύπαρξη είναι βαθιά αλληλένδετη, διαρκώς εξελισσόμενη και συνδεδεμένη με την πρόοδο του Πνεύματος προς την αυτοσυνείδηση.

Buber: Συνάντηση και Σχέση

Σε αντίθεση με το μεταφυσικό σύστημα του Hegel, ο Martin Buber προσδίδει μία υπαρξιακή και σχεσιακή οπτική στην ύπαρξη. Η κεντρική συμβολή του Buber είναι η διάκρισή δύο θεμελιωδών τρόπων ανθρώπινων σχέσεων: «Εγώ – Αυτό» (“I – It”) και «Εγώ – Εσύ» (“I – Thou”) (Buber, 2010). Αυτοί οι δύο τρόποι διαμορφώνουν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση αλλά καθορίζουν και την ίδια τη φύση της ύπαρξης.

Στη σχέση «Εγώ – Αυτό», ένα άτομο βιώνει τον κόσμο και τους άλλους ως αντικείμενα – πράγματα προς ανάλυση, χρήση ή έλεγχο. Αυτός είναι ένας οργανικός τρόπος ύπαρξης, όπου το υποκείμενο («εγώ») αποσπάται από το αντικείμενο («αυτό»). Αυτός ο τρόπος αντικατοπτρίζει μεγάλο μέρος της καθημερινής ανθρώπινης ζωής, όπου ο κόσμος αντιμετωπίζεται από την άποψη της χρησιμότητας και του σκοπού. Ωστόσο, ο Buber υποστηρίζει ότι η αληθινή ύπαρξη δεν βρίσκεται εδώ, αλλά μάλλον στη σχέση «Εγώ – Εσύ», όπου συναντάμε τους άλλους όχι ως αντικείμενα αλλά ως όντα με τα οποία μοιραζόμαστε μια άμεση, προσωπική και αμοιβαία σύνδεση (Buber, 2010).

Η σχέση «Εγώ – Εσύ» αντιπροσωπεύει έναν τρόπο ύπαρξης όπου το υποκείμενο και το άλλο είναι πλήρως παρόντα μεταξύ τους, χωρίς αντικειμενοποίηση ή εργαλειοποίηση. Η ύπαρξη, με αυτή την έννοια, είναι σχεσιακή και διαλογική και όχι ένα μοναχικό ή αφηρημένο φαινόμενο αλλά πραγματοποιείται στο πλαίσιο της αμοιβαίας παρουσίας και αναγνώρισης. Μέσω αυτής της σχέσης ο Buber τονίζει πως υπάρχουν τα ανθρώπινα όντα.

Επιπλέον, ο Buber εισάγει την ιδέα του «Αιώνιου Εσύ», μέσω της οποίας εκφράζει τη συνάντηση με τον Θεό, μία έννοια που συναντάται στις στιγμές της γνήσιας σχέσης με τους άλλους. Υπό αυτή την έννοια, η ύπαρξη είναι πνευματική και κάθε σχέση «Εγώ – Εσύ» είναι μια ματιά της θεϊκής πραγματικότητας. Έτσι, για τον Buber, η ύπαρξη σημαίνει να συναντά τον κόσμο, τους άλλους και το Θείο με έναν αυθεντικό, άμεσο τρόπο (Buber, 2010).

Σύγκριση Hegel και Buber για την ύπαρξη 

Και οι δύο φιλόσοφοι προσφέρουν βαθιές αφηγήσεις για την ύπαρξη με τον Hegel να αναφέρει πως η ύπαρξη δεν είναι στατική αλλά μια «διαδικασία του Γίγνεσθαι» , όπου τα πάντα είναι αλληλένδετα και συμβάλλουν στην ανάπτυξη του Απόλυτου Πνεύματος (Hegel, 2010) και τον Buber να δίνει έμφαση στη σχεσιακή και υπαρξιακή διάσταση της ύπαρξης με την ύπαρξη να πραγματοποιείται στις στιγμές της συνάντησης, ιδιαίτερα στη σχέση «Εγώ – Εσύ», όπου οι άνθρωποι εμπλέκονται άμεσα και αυθεντικά με τους άλλους και το θείο (Buber, 2010).

Ωστόσο, και οι δύο φιλόσοφοι μοιράζονται την κοινή αντίληψη ότι η ύπαρξη δεν είναι απομονωμένη ή στατική και τονίζουν τη σχετικότητα. Για τον Hegel είναι κοσμική και συστημική, ενώ αυτή του Buber είναι προσωπική και υπαρξιακή. Για τον Hegel είναι το ξεδίπλωμα των αντιφάσεων σε μια διαλεκτική διαδικασία και για τον Buber είναι η συνειδητοποίηση του εαυτού σε σχέση με τους άλλους.

Πηγές

1. Buber, M. (2010). I and Thou (R. G. Smith, Trans.). Martino Publishing.
2. Hegel, G. W. F. (1977). Phenomenology of Spirit (A. V. Miller, Trans.). Oxford University Press.
3. Hegel, G. W. F. (2010). The Science of Logic (G. di Giovanni, Trans.). Cambridge University Press.