Πώς το Σώμα Προσαρμόζεται στο Χρόνιο Στρες

Λεωνίδας Παναγιώτου | 12/8/2024

Λέξεις - κλειδιά: αλλόσταση, χρόνιο στρες, πρακτικές χαλάρωσης, κορτιζόλη, μεταβολικές διαταραχές, καρδιαγγειακά νοσήματα

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), το στρες μπορεί να οριστεί ως μια κατάσταση ανησυχίας ή ψυχικής έντασης που προκαλείται από μια δύσκολη κατάσταση και είναι μια φυσική ανθρώπινη απάντηση που μας ωθεί να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις και τις απειλές στη ζωή μας.

Η αλλόσταση απο την άλλη πλευρά, είναι μια βασική βιολογική διαδικασία που επιτρέπει στο σώμα να διατηρεί την ισορροπία του και να προσαρμόζεται σε αλλαγές στο περιβάλλον του. Ωστόσο, όταν το σώμα εκτίθεται σε συνεχή και παρατεταμένο στρες, η αλλόσταση μπορεί να γίνει επιβλαβής, οδηγώντας σε σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία.

Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τη σχέση μεταξύ αλλόστασης και χρόνιου στρες, τις βιολογικές μηχανές που εμπλέκονται και τις επιπτώσεις στην υγεία.

Τι είναι η Αλλόσταση;

Η αλλόσταση αναφέρεται στη διαδικασία με την οποία το σώμα προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος μέσω της ρύθμισης φυσιολογικών συστημάτων ή συμπεριφορικής αλλαγής σε απάντηση εξωτερικών παραγόντων ή προκλήσεων.  Σε αντίθεση, η ομοιόσταση στοχεύει στη διατήρηση μιας σταθερής κατάστασης του σώματος εσωτερικά, όπως για παράδειγμα να διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του σώματος, το pH, τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Όταν αναφερόμαστε στην αλλόσταση, αναφερόμαστε σε μηχανισμούς και διεργασίες του σώματος που επιτρέπουν στο σώμα να προσαρμόζεται σε διαφορετικές συνθήκες (McEwen & Wingfield, 2003).

Οι 3 βασικοί μηχανισμοί της αλλόστασης την αναμονή (anticipation), προσαρμογή (adaptation) και τη συνεργασία διαφόρων συστημάτων για ισορροπία όπως το νευρικό, ενδοκρινολογικό και ανοσολογικό.

Για παράδειγμα, προτού κάποιος ξυπνήσει το πρωί, το σώμα εκκρίνει κορτιζόλη για να προετοιμάσει το άτομο για την ημέρα, ακόμη και αν δεν υπάρχει άμεση απειλή. Ένα άλλο παράδειγμα, μπορεί να είναι η έκκριση αδρεναλίνης και κορτιζόλης όταν κάποιο άτομο πρέπει να μιλήσει μπροστά σε κοινό, αυξάνοντας έτσι τους καρδιακούς παλμούς αλλά και την αρτηριακή πίεση. Ο σκοπός της αλλόστασης εδώ είναι η αντιμετώπιση μιας κατάστασης προετοιμάζοντας το σώμα για την αναμενόμενη πρόκληση (anticipatory challenge).

Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση, το άτομο μπορεί να ενεργοποιήσει συμπεριφορά όπως βαθιές αναπνοές ή να κάνει νοητική πρόβα την παρουσιάση του. Εδώ η αλλόσταση έχει και συμπεριφορικό χαρακτήρα (behavioural adjustment) με το άτομο να προσπαθεί συνειδητά να διαχειριστεί το στρες με σκοπό να διατηρήσει την εστίαση και συγκέντρωση του.

Αλλοστατικό φορτίο

Όταν το σώμα εκτίθεται σε επαναλαμβανόμενο ή παρατεταμένο στρες, οι μηχανισμοί αλλόστασης τίθενται σε υπερλειτουργία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στη συσσώρευση του λεγόμενου "αλλοστατικού φορτίου," που αντιπροσωπεύει το κόστος της συνεχούς προσαρμογής. Όσο παραπάνω "φορτώνεται" το σώμα στρες απο εξωτερικές συνθήκες, τοσο πιο ενεργός είναι ο μηχανισμός της αλλόστασης με σκοπό την εξισορρόπηση του οργανισμού. Παραπάνω φορτίο σημαίνει παραπάνω στρες, και ενώ μπορεί να βοηθά βραχύχρονα, μακρόχρονα το αλλοστατικό φορτίο μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες διαταραχές, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, παχυσαρκία, και διαταραχές της διάθεσης (McEwen, 2004).

Βιολογικές Μηχανές της Αλλόστασης

Η αλλόσταση περιλαμβάνει διάφορες βιολογικές μηχανές που συνεργάζονται για να διατηρήσουν την ισορροπία.

• Ο Υποθάλαμος-Υπόφυση-Επινεφριδιακός Άξονας (ΥΥΕΑ): Ο ΥΥΕΑ είναι ένας από τους κύριους ρυθμιστές της απόκρισης στο στρες. Όταν αντιμετωπίζουμε ένα στρεσογόνο γεγονός, ο υποθάλαμος ενεργοποιεί την υπόφυση, η οποία με τη σειρά της διεγείρει τα επινεφρίδια για να εκκρίνουν κορτιζόλη, την κύρια ορμόνη του στρες (Herman et al., 2016). Για παράδειγμα, αν κάποιος εργαζόμενος αντιμετωπίζει συνεχή πίεση στη δουλειά μπορεί να βιώνει αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης, που με την πάροδο του χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε εξάντληση και διάφορα προβλήματα υγείας.
• Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα (ΣΝΣ): Το ΣΝΣ ενεργοποιεί την απόκριση "μάχης ή φυγής", αυξάνοντας τον καρδιακό ρυθμό, την αρτηριακή πίεση και την απελευθέρωση γλυκόζης στο αίμα για άμεση ενέργεια (Thayer & Lane, 2000). Σε περιπτώσεις χρόνιου στρες, όπως η φροντίδα ενός ασθενούς με χρόνια ασθένεια, η συνεχής ενεργοποίηση του ΣΝΣ μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όπως υπέρταση και καρδιακές διαταραχές.
• Ανοσολογικό Σύστημα: Το χρόνιο στρες μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το ανοσολογικό σύστημα, καθιστώντας το σώμα πιο επιρρεπές σε λοιμώξεις και φλεγμονώδεις ασθένειες (Dhabhar, 2014). Άτομα που βρίσκονται υπό συνεχή ψυχολογική πίεση, μπορεί να εμφανίζουν αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώξεις και αργή ανάρρωση από τραυματισμούς.

Επιπτώσεις του Χρόνιου Στρες στην Υγεία

Το χρόνιο στρες και το αυξημένο αλλοστατικό φορτίο έχουν ευρύ φάσμα αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία.

• Καρδιαγγειακά Νοσήματα: Το χρόνιο στρες συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως υπέρταση, αθηροσκλήρωση και καρδιακή ανεπάρκεια και η συνεχής ενεργοποίηση του ΥΥΕΑ άξονα και του ΣΝΣ οδηγεί σε χρόνια υπερλειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος (Chrousos, 2009). Ένα παράδειγμα είναι ένα άτομο που αντιμετωπίζει χρόνια οικονομική αβεβαιότητα και λόγω του χρόνιου στρες μπορεί να αναπτύξει υψηλή αρτηριακή πίεση, η οποία αν δεν αντιμετωπιστεί μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή νόσο.
• Διαταραχές της Διάθεσης: Η μακροχρόνια έκθεση σε στρες μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη και το άγχος με το χρόνιο αυξανόμενο αλλοστατικό φορτίο να μπορεί να διαταράξει τη νευροδιαβιβαστική ισορροπία στον εγκέφαλο, επηρεάζοντας αρνητικά τη διάθεση και τη συναισθηματική ρύθμιση (McEwen, 2004). Για παράδειγμα, ένας φοιτητής/τρια που βιώνει συνεχή πίεση για υψηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις μπορεί να αναπτύξει συμπτώματα κατάθλιψης, όπως απώλεια ενδιαφέροντος για τις σπουδές και κοινωνική απομόνωση.
• Μεταβολικές Διαταραχές: Το χρόνιο στρες μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη μεταβολικών διαταραχών, όπως η παχυσαρκία και ο διαβήτης τύπου 2. Η υπερπαραγωγή κορτιζόλης μπορεί να αυξήσει την όρεξη και την αποθήκευση λίπους στο σώμα (Rosmond, 2005). Συχνό παράδειγμα είναι το άτομο που αντιμετωπίζει χρόνιο εργασιακό άγχος και στρέφεται στην υπερφαγία ως μηχανισμό αντιμετώπισης, οδηγώντας σε αύξηση βάρους και αυξημένο κίνδυνο για μεταβολικά νοσήματα.

Διαχείριση του Χρόνιου Στρες και του Αλλοστατικού Φορτίου

Η αναγνώριση και η διαχείριση του χρόνιου στρες είναι κρίσιμη για τη μείωση του αλλοστατικού φορτίου και την πρόληψη των επιβλαβών επιπτώσεων στην υγεία. Κάποιοι τρόποι διαχείρησεις μπορεί να είναι:

• Πρακτικές Χαλάρωσης: Τεχνικές όπως η βαθιά αναπνοή, η γιόγκα και ο διαλογισμός μπορούν να βοηθήσουν στην ηρεμία του νευρικού συστήματος και στη μείωση της απόκρισης στο στρες (Sherman et al., 2013). Στη γιόγκα ειδικά, σύμφωνα με τους Zope & Zope (2013), η γιόγκικη αναπνοή Pranayama, έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει θετικά τη λειτουργία του ανοσοποιητικού, τις ανισορροπίες του αυτόνομου νευρικού συστήματος και τις ψυχολογικές διαταραχές ή διαταραχές που σχετίζονται με το στρες (Jayawardena et al, 2020). Ακόμη, μια συγκεκριμένη μορφή τεχνικής αναπνοής η Sudarshan Kriya Yoga (SKY), έχει αποδειχθεί ότι έχει ευνοϊκές επιδράσεις στο σύστημα νου-σώματος.
• Άσκηση: Η τακτική σωματική άσκηση έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης και βελτιώνει τη διάθεση, βοηθώντας στη διαχείριση του στρες (Pedersen & Saltin, 2015).
• Κοινωνική Υποστήριξη: Η ύπαρξη ενός ισχυρού δικτύου υποστήριξης μπορεί να μειώσει το αίσθημα απομόνωσης και να προσφέρει συναισθηματική ανακούφιση κατά τη διάρκεια στρεσογόνων περιόδων (Cohen & Wills, 1985).

Συμπεράσματα

Η αλλόσταση είναι μια βασική διαδικασία που επιτρέπει στο σώμα να προσαρμόζεται στις προκλήσεις του περιβάλλοντος, αλλά το χρόνιο στρες μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολικό αλλοστατικό φορτίο με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. Η κατανόηση των μηχανισμών που εμπλέκονται και η εφαρμογή στρατηγικών διαχείρισης του στρες είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της υγείας και της ευημερίας.

Πηγές

1. Chrousos, G. P. (2009). Stress and disorders of the stress system. Nature Reviews Endocrinology, 5(7), 374-381.
2. Cohen, S., & Wills, T. A. (1985). Stress, social support, and the buffering hypothesis. Psychological Bulletin, 98(2), 310.
3. Dhabhar, F. S. (2014). Effects of stress on immune function: the good, the bad, and the beautiful. Immunologic Research, 58, 193-210.
4. Herman, J. P., McKlveen, J. M., Solomon, M. B., Carvalho-Netto, E., & Myers, B. (2016). Neural regulation of the stress response: glucocorticoid feedback mechanisms. Brazilian Journal of Medical and Biological Research, 49(10), e5172.
5. Jayawardena, Ranil & Ranasinghe, Priyanga & Ranawaka, Himansa & Gamage, Nishadi & Dissanayake, Dilshani & Misra, Anoop. (2020). Exploring the Therapeutic Benefits of Pranayama (Yogic Breathing): A Systematic Review. International Journal of Yoga. 13. 99. 10.4103/ijoy.IJOY_37_19.
6. McEwen, B. S. (2004). Protection and damage from acute and chronic stress: allostasis and allostatic overload and relevance to the pathophysiology of psychiatric disorders. Annals of the New York Academy of Sciences, 1032(1), 1-7.
7. McEwen, B. S., & Wingfield, J. C. (2003). The concept of allostasis in biology and biomedicine. Hormones and Behavior, 43(1), 2-15.
8. Pedersen, B. K., & Saltin, B. (2015). Exercise as medicine–evidence for prescribing exercise as therapy in 26 different chronic diseases. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 25, 1-72.
9. Rosmond, R. (2005). Role of stress in the pathogenesis of the metabolic syndrome. Psychoneuroendocrinology, 30(1), 1-10.
10. Sherman, K. J., Wellman, R. D., Cook, A. J., Cherkin, D. C., & Ceballos, R. M. (2013). Mediators of yoga and stretching for chronic low back pain. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2013, 1-12.
11. Thayer, J. F., & Lane, R. D. (2000). A model of neurovisceral integration in emotion regulation and dysregulation. Journal of Affective Disorders, 61(3), 201-216.
12. Zope, S. A., & Zope, R. A. (2013). Sudarshan kriya yoga: Breathing for health. International journal of yoga, 6(1), 4–10. https://doi.org/10.4103/0973-6131.105935