Θεραπευτικές Προσεγγίσεις στην Ψυχική Υγεία

Λεωνίδας Παναγιώτου | 2/8/2024

Λέξεις - κλειδιά: ψυχική υγεία, γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, ψυχοδυναμική θεραπεία, γνωστική συμπεριοφοριστική θεραπεία, κατάθλιψη, άγχος, ψυχοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία, valium, prozac, αντικαταθλιπτικά, zoloft, νευροδιαβιβαστες, ssri, snri, gaba

Η ψυχική υγεία αναφέρεται στην ευημερία ενός ατόμου στον ψυχολογικό, συναισθηματικό και κοινωνικό τομέα. Επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται, αισθάνεται και ενεργεί, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται το άγχος, συνδέεται με τους άλλους και λαμβάνει αποφάσεις. Η καλή ψυχική υγεία είναι θεμελιώδης για την ποιότητα ζωής και τη λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινότητά του.

Όταν το άτομο αρχίζει να βιώνει δυσφορία και να επηρεάζεται η ψυχική του υγεία αρνητικά, τότε η θεραπεία είναι μια καλή στρατηγική υποστήριξης. Στη προσπάθεια βελτίωσης της ψυχικής υγείας περιλαμβάνονται διάφορες μέθοδοι όπως η ψυχοθεραπεία, η φαρμακοθεραπεία αλλά και ο συνδυασμός τους. Παρόλαυτα, η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου εξαρτάται από τις ατομικές ανάγκες του πελάτη αλλά και τη φύση του θέματος που αναδύεται.

Υποστηρικτικοί παράγοντες στη διαδικασία μπορεί να είναι το είδος της θεραπευτικής παρέμβασης, η σοβαρότητα της κατάστασης, το αίτημα αλλά και η αφοσίωση του ασθενούς στη θεραπευτική διαδικασία.

Ψυχολογική Θεραπεία

Στη Ψυχοθεραπεία υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις, δηλαδή θεωρητικές και πρακτικές μέθοδοι που μέσω κάποιου συγκεκριμένο τρόπου προσέγγισης του πελάτη έχει σκοπό να βοηθήσει όσο το δυνατόν περισσότερο.

Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις έχουν εστίαση το παρελθόν ή το παρόν (γνωστό ως «εδώ και τώρα») του πελάτη ή και συνδυασμό των δύο. Κάποιες προσεγγίσεις εστιάζουν στη λύση και άλλες στη πρόβλημα.

Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που επικεντρώνεται στην αλλαγή των αρνητικών σκέψεων και συμπεριφορών. Έχει εστίαση στο εδώ και τώρα, τι συμβαίνει τώρα στη ζωή του ατόμου, στη διερεύνηση και αναγνώριση του συστήματος πεποιθήσεων του πελάτη αλλά και στη γνωστική αναδόμηση του. Είναι κατευθυνόμενη θεραπεία και με ατζέντα συγκεκριμένη. Η αφοσίωση σε ασκήσεις και τις τεχνικές που διδάσκονται στη θεραπεία είναι κρίσιμη για τα αποτελέσματα. Βέβαια, η θεραπευτική συμμαχία και ψυχοεκπαίδευση του πελάτη είναι κλειδί για ένα θετικό θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Η ΓΣΘ έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματική στη θεραπεία διαταραχών διάθεσης αλλά και άγχους. Μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι είναι εξίσου αποτελεσματική με τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα στη βραχυπρόθεσμη μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης (Hofmann et al., 2012). Συνήθως, οι συνεδρίες διαρκούν 12-20 εβδομάδες, με ορισμένους ασθενείς να αναφέρουν βελτίωση ήδη από τις πρώτες 6-8 εβδομάδες (Hofmann et al., 2012).

Ψυχοδυναμική Θεραπεία

Η Ψυχοδυναμική Θεραπεία βασίζεται στις αρχές της ψυχανάλυσης και εστιάζει στις ασυνείδητες διαδικασίες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά στο παρόν. Αυτή η μορφή θεραπείας μπορεί να διαρκέσει περισσότερο, από μερικούς μήνες έως αρκετά χρόνια με τις αλλαγές είναι συνήθως πιο σταδιακές και βαθιές. Ο Shedler (2010) αναφέρει πως τα πρώτα αποτελέσματα γίνονται εμφανή μετά από 6 μήνες με την ψυχοδυναμική θεραπεία να είναι αποτελεσματική για τη κατάθλιψη και άλλων ψυχικών διαταραχών. Τεχνικές της Ψυχοδυναμικής Θεραπείας είναι η ανάλυση των ονείρων, η εξερεύνηση των πρώιμων παιδικών εμπειριών και η ερμηνεία των ασυνείδητων συγκρούσεων.

Φαρμακοθεραπεία και Νευροδιαβιβαστές

Η φαρμακοθεραπεία περιλαμβάνει τη χρήση φαρμάκων για τη διαχείριση και θεραπεία ψυχικών διαταραχών. Τα φάρμακα αυτά στοχεύουν στους νευροδιαβιβαστές, οι οποίοι είναι χημικές ουσίες που μεταφέρουν σήματα στον εγκέφαλο.

Νευροδιαβιβαστές που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της διάθεσης, του άγχους και της γενικής ευεξίας είναι η σεροτονίνη και νορεπινεφρίνη στον εγκέφαλο. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα στοχεύουν στη ρύθμιση των επιπέδων όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) και οι αναστολείς επαναπρόσληψης νορεπινεφρίνης (SNRIs) (Fava et al., 2015).

Επίσης, τα SSRIs, όπως η φλουοξετίνη (Prozac) και η σερτραλίνη (Zoloft), εμποδίζουν την επαναπρόσληψη της σεροτονίνης, αυξάνοντας τα επίπεδα της στον εγκέφαλο και βελτιώνοντας τη διάθεση του ασθενούς. Οι SNRIs, όπως η βενλαφαξίνη (Effexor), λειτουργούν παρόμοια αλλά επηρεάζουν και τη νορεπινεφρίνη.

Οι βενζοδιαζεπίνες, όπως η διαζεπάμη (Valium) και η λοραζεπάμη (Ativan), αυξάνουν την επίδραση του νευροδιαβιβαστή GABA, ο οποίος έχει κατασταλτική δράση στον εγκέφαλο μειώνοντας το άγχος. Αυτά τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά βραχυπρόθεσμα, αλλά η μακροχρόνια χρήση τους συνιστάται με προσοχή λόγω του κινδύνου εξάρτησης.

Συνδυαστική Θεραπεία

Ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας συχνά προσφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις σοβαρών ψυχικών διαταραχών.

Οι Cuijpers et al. (2014) ανέδειξαν ότι οι ασθενείς που λαμβάνουν συνδυαστική θεραπεία εμφανίζουν σημαντική βελτίωση στα συμπτώματα της κατάθλιψης και του άγχους σε σύγκριση με αυτούς που λαμβάνουν μόνο μία μορφή θεραπείας. Ο συνδυασμός επιτρέπει την ταχεία ανακούφιση των συμπτωμάτων μέσω της φαρμακοθεραπείας, ενώ η ψυχοθεραπεία βοηθά στην αντιμετώπιση των υποκείμενων αιτίων και την ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης.

Επίσης, σύμφωνα με τους Keller et al. (2000), οι ασθενείς που λαμβάνουν συνδυαστική θεραπεία έχουν χαμηλότερα ποσοστά υποτροπής συγκριτικά με αυτούς που λαμβάνουν μόνο μία μορφή θεραπείας. Αυτό οφείλεται στην πολυδιάστατη προσέγγιση που καλύπτει τόσο τα βιολογικά όσο και τα ψυχολογικά αίτια των διαταραχών.

Παράγοντες που Επηρεάζουν την Αποτελεσματικότητα της Θεραπείας

Όπως αναφέρθηκε στην αρχή, η αποτελεσματικότητα της θεραπείας έχει να κάνει και με άλλους παράγοντες. Σύμφωνα με τους Norcross & Wampold (2011)  το κατά πόσο οι πελάτες βελτιώνονται εξαρτάται από την ποιότητα της θεραπευτικής σχέσης. Επίσης αναφέρουν πως οι πελάτες που είναι ενεργοί και δεσμευμένοι στη θεραπεία τους τείνουν να βλέπουν πιο γρήγορα αποτελέσματα. Ακόμη, μια από τις προτάσεις που αναφέρουν για την πρακτική του θεραπευτή είναι η χρήση θεραπευτικών μεθόδων που βασίζονται σε ερευνητικά δεδομένα (research-based practice) παρά καθαρά σε εμπειρία το θεραπευτή. Όπως αναφέρουν, μια τέτοια πρακτική μπορεί να αποφέρει καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα, πόσο μάλλον αν τέτοιες πρακτικές υιοθετηθούν και από τον πελάτη.

Άλλος παράγοντας μπορεί να είναι η σοβαρότητα της κατάστασης. Οι πιο σοβαρές ή χρόνιες καταστάσεις μπορεί να απαιτούν περισσότερο χρόνο για να δείξουν σημαντική βελτίωση. Για παράδειγμα, η θεραπεία της βαριάς κατάθλιψης μπορεί να χρειαστεί περισσότερο χρόνο σε σύγκριση με την ήπια κατάθλιψη.

Επιπροσθέτως, τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγάλη προσοχή και σημασία στην ύπαρξη υποστηρικτικού δικτύου από φίλους και οικογένεια όπου μπορεί να επιταχύνει τη διαδικασία της ανάρρωσης και να ενισχύσει τα αποτελέσματα της θεραπείας.

Ένα ακόμη πεδίο εστίασης είναι και οι προσωπικές συνήθειες και τρόπος ζωής του πελάτη. Οι Stults-Kolehmainen & Sinha (2014) αναφέρουν ότι υγιεινές συνήθειες, όπως η τακτική άσκηση, η υγιεινή διατροφή και ο επαρκής ύπνος, μπορούν να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας και να συμβάλουν στη γρήγορη ανάρρωση.

Συμπεράσματα

Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας για ψυχικές διαταραχές εξαρτάται από τις ατομικές ανάγκες και τις προτιμήσεις του ασθενούς. Η Γνωσιακή Συμπεριφορική και Ψυχοδυναμική Θεραπεία είναι αποτελεσματικές μεμονωμένα, αλλά ο συνδυασμός τους με φαρμακοθεραπεία μπορεί να προσφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα. Αυτό δε σημαίνει ότι ο συνδυασμός των δύο αφορά όλες τις περιπτώσεις πελατών. Χρειάζεται θεραπευτική αξιολόγηση της κατάσταση από τον θεραπευτή και όχι αυτόματη αξιοποίηση και των δυο μεθόδων. Αυτό θα ήταν μια φτωχή πρακτική του θεραπευτή και πιθανώς να μη λειτουργούσε υπέρ του πελάτη. Η κατανόηση του ρόλου των νευροδιαβιβαστών και η συνεργασία με έναν εξειδικευμένο επαγγελματία υγείας είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της θεραπευτικής διαδικασίας.

Πηγές

1. Cuijpers, P., van Straten, A., Andersson, G., & van Oppen, P. (2008). Psychotherapy for depression in adults: A meta-analysis of comparative outcome studies. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76(6), 909-922.
2. Cuijpers, P., Karyotaki, E., Weitz, E., Andersson, G., Hollon, S. D., & van Straten, A. (2014). The effects of psychotherapies for major depression in adults on remission, recovery and improvement: a meta-analysis. Journal of affective disorders, 159, 118–126. https://doi.org/10.1016/j.jad.2014.02.026 Fava, M., Evins, A. E., Dorer, D. J., & Schoenfeld, D. A. (2005). The problem of the placebo response in clinical trials for psychiatric disorders: Culprits, possible remedies, and a novel study design approach. Psychotherapy and Psychosomatics, 74(1), 29-35.
3. Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy: A Review of Meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.
4. Norcross, J. C., & Wampold, B. E. (2011). Evidence-based therapy relationships: Research conclusions and clinical practices. Psychotherapy, 48(1), 98-102.
5. Stults-Kolehmainen, M. A., & Sinha, R. (2014). The effects of stress on physical activity and exercise. Sports Medicine, 44(1), 81-121.