Λεωνίδας Παναγιώτου | 24/10/2023
Λέξεις - κλειδιά: θεραπευτικά όρια, ψυχοθεραπεία, ηθικό δίλημμα
Tο πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα η θεραπεία είναι εκεί με σκοπό να προάγει την εμπιστοσύνη και σαφήνεια σχετικά με το σκοπό και τη φύση της σχέσης που δημιουργείται μεταξύ θεραπευτή και πελάτη. Στην θεραπευτική σχέση ενδείκνυται να υπάρχουν σαφή και ξεκάθαρα όρια γνωστά και ως θεραπευτικά όρια. Ένας ορισμός για τα θεραπευτικά όρια είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο διευκρινίζονται κάποιοι ρόλοι για τους συμμετέχοντες της θεραπείας. Ένα σύνολο βασικών κανόνων.
Όλες οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν όρια (συχνά σε μη λεκτικό επίπεδο) τα οποία είναι αμοιβαία κατανοητοί περιορισμοί ως προς το τι θεωρείται κατάλληλο σε μια συγκεκριμένη συνθήκη. Σημαντικό ρόλο παίζει και το πλαίσιο του περιβάλλοντος αλλά και της κουλτούρας όπου και μπορεί να καθορίζουν αυτά τα όρια.
Αναφορικά με τη θεραπεία, τα όρια καθίστανται σαφή στο στάδιο του θεραπευτικού συμβολαίου όπου ο θεραπευτής συνήθως ενημερώνει τον πελάτη για τους όρους της αμοιβαίας θεραπευτικής συμφωνίας. Η λέξη «συμβόλαιο» μπορεί να παραπέμπει σε νομικής φύσεως ζητήματα, όμως στη συνθήκη της θεραπείας αφορά κυρίως την αμοιβαία συμφωνία για όλους τους συμμετέχοντες.
Κάποια όρια για τα οποία είθισται να ενημερώσει ο θεραπευτής τον πελάτη, είναι η εμπιστευτικότητα, το θεραπευτικό απόρρητο αλλά και ο τρόπος διαχείρισης του από τον θεραπευτή. Ενδείκνυται να γίνει αναφορά για τις συνθήκες υπο τις οποίες πρέπει να ενημερωθεί ο πελάτης και να ληφθεί (ή όχι) γραπτή συγκατάθεση για να «σπάσει» το απόρρητο. Είναι επαγγελματική υποχρέωση του θεραπευτή να ενημερώσει επαρκώς, με απλό και κατανοητό λόγο για όλα τα παραπάνω από σεβασμό προς τον πελάτη και λειτουργώντας υπέρ του και υπέρ προστασίας του. Επίσης, ο πελάτης οφείλει να γνωρίζει τα δικαιώματα του στη θεραπεία και σε τι πλαίσιο εισέρχεται.
Ας μη ξεχνάμε ότι τα όρια δημιουργούν ένα ασφαλές πλαίσιο με σαφήνεια για το έργο της θεραπείας και ξεκαθαρίζονται τυχόν προσδοκίες ή/και απαιτήσεις για τους συμμετέχοντες αυτής. Παρακάτω ακολουθεί μια περιγραφή ορίων που πρέπει να ληφθούν υπόψη στη θεραπεία.
Αυτά είναι τα όρια που σχετίζονται με τη δομή της κάθε θεραπευτικής συνεδρίας και αφορούν την ημέρα και ώρα συνάντησης, τον τρόπο πληρωμής, το ποσό, τη μέθοδο (π.χ. αν θα είναι διαδικτυακά ή δια ζώσης). Είναι σημαντικό ο θεραπευτής να είναι σαφής σχετικά με τη διάρκεια και τη συχνότητα των συνεδριών που προσφέρονται αλλά και εάν η συνεργασία πρόκειται να είναι ανοιχτού ή ορισμένου χρόνου. Από εκεί κι έπειτα, ένα όριο μπορεί να είναι με το τι γίνεται στην περίπτωση των ακυρώσεων από την πλευρά του θεραπευτή ή από την πλευρά του θεραπευόμενου αλλά και με το τι συνίσταται σε περίπτωση που ο πελάτης επιθυμεί να σταματήσει την θεραπεία. Μπορεί να υπάρχει και ξεκάθαρο θεραπευτικό όριο σε περίπτωση πρόσκλησης σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τον πελάτη αλλά και πως θα γίνει η διαχείριση αυτού. Άλλο ένα όριο έχει να κάνει για παράδειγμα με το τι θα συμβεί αν πελάτης και θεραπευτής βρεθούν στον ίδιο χώρο.
Η σαφήνεια σχετικά με τέτοιου είδους όρια συμβάλλει στην παροχή ενός διαφανούς πλαισίου στο οποίο μπορούν να αναπτυχθούν με ασφάλεια οι πιο διαπροσωπικές πτυχές της θεραπευτικής σχέσης. Όταν το πλαίσιο είναι ξεκάθαρο, προς όφελος του πελάτη, ο θεραπευτής το διατηρεί/προάγει/υπενθυμίζει τότε δημιουργείται μια αίσθηση του γνώριμου, της αναμενόμενης κατάστασης, του προσκλητικού περιβάλλοντος, της οικειότητας. Μια τέτοια συνθήκη τείνει να λειτουργεί υπέρ του πελάτη και προς όφελος του βοηθώντας και δίνοντας περισσότερες πιθανότητες στο να δημιουργηθεί μια ωφέλιμη θεραπευτική σχέση.
Επικοινωνία εκτός συνεδρίας
Υπάρχει η περίπτωση ο πελάτης να επικοινωνήσει με τον θεραπευτή εκτός συνεδρίας. Κάποιοι τρόποι μπορεί να είναι μέσω τηλεφωνικής κλήσης, μηνύματος, πιθανώς email αλλά και σε περιπτώσεις με απευθείας μήνυμα σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εδώ είναι μια γκρίζα ζώνη, ειδικά αναφορικά με το διαδίκτυο. Μια ξαφνική αλλαγή στο θεραπευτικό πλαίσιο μπορεί να είναι ανησυχητική για τον πελάτη και οποιεσδήποτε αλλαγές στο συμβόλαιο γύρω από την επαφή εκτός συνεδρίας πρέπει να αντιμετωπίζονται με ευαισθησία. Ενδείκνυται να υπάρχει ξεκάθαρη τρόπος και ενημέρωση του πελάτη για επικοινωνία εκτός συνεδρίων.
Υπάρχουν φορές που οι πελάτες επιθυμούν να δώσουν κάποιο δώρο στον θεραπευτή τους κατά τη διάρκεια ή τέλος της θεραπείας ή σε μια ειδική περίσταση. Εδώ τίθεται πάντα το ζήτημα του κινήτρου για το δώρο και βέβαια η αντιμετώπιση του θεραπευτή που μπορεί να είναι να δεχθεί το δώρο, να μην το δεχθεί, να το πάρει στο σπίτι, να το αφήσει στο γραφείο του, στον οργανισμό που εργάζεται. Σίγουρα θα πρέπει να αναγνωρίσει την κίνηση του πελάτη και να διερευνήσει την σημασία αυτής. Υπάρχει κάποια σημασία για τον πελάτη συνήθως. Για παράδειγμα το δώρο μπορεί να σημαίνει απλά ένα ευχαριστώ του πελάτη αν δοθεί στο τέλος της θεραπείας, ως αποχαιρετιστήριο δώρο. Βέβαια μιλώντας ψυχοδυναμικά, μπορεί και να σημαίνει συμβολικά για τον πελάτη ότι επιθυμεί ένα μέρος του να μείνει με τον θεραπευτή του. Το τι μπορεί να σημαίνει αυτό σε βαθύτερο επίπεδο, είναι άξιο διερεύνησης και με βάση του περιεχομένου της θεραπείας. Συνήθως τα δώρα στο τέλος της θεραπείας, στο κλείσιμο, είναι αποδεκτά. Συνήθως, αλλά όχι απόλυτα. Υπάρχουν και περιπτώσεις θεραπευτών που ευχαριστούν τον πελάτη για το δώρο αλλα ενημερώνουν πως είναι θέμα πολιτικής τους να μη δέχονται δώρα από πελάτες. Αυτό διότι υπάρχει και η φιλοσοφία ότι ο θεραπευτής δεν είναι εκεί για δεχθεί δώρο από πελάτη. Δεν είναι ο ρόλος του. Από την άλλη υπάρχουν και άλλες παράμετροι που λαμβάνονται υπόψιν ανεξάρτητα από το χρονικό της υπόθεσης. Για παράδειγμα, τι δώρο είναι ή αν είναι κάτι προσωπικό π.χ. ένα άρωμα ή χρυσαφικά. Επίσης, αν είναι κάτι πιο γενικό όπως κάποιο διακοσμητικό χώρου. Ακόμη, η φαινομενική αξία του δώρου παίζει ρόλο και συχνά δεν επιτρέπονται ακριβά ή/και χρηματικά δώρα
Όλα αυτά και άλλα πολλά είναι μέρος της διεργασίας και αναστοχασμού του θεραπευτή και θέμα ηθικής και δεοντολογικής λήψης απόφασης. Ειδικά αν κάποιος πελάτης δώσει κάποιο δώρο στον θεραπευτή του σε μία συνεδρία καθώς προχωράει η θεραπεία και όχι στο κλείσιμο. Το να μην λάβει το δώρο ο θεραπευτής σημαίνει πως υπάρχει και η πιθανότητα ο πελάτης να το εκλάβει ως απόρριψη. Τέτοιου είδους αντιδράσεις δεν είναι επιθυμητές προφανώς, αλλά αν συμβεί αυτό το σενάριο, τότε μια καλή στρατηγική είναι να ανοίξει η κουβέντα με σκοπό την περαιτέρω διερεύνηση του συμβολισμού της κίνησης αυτής, στη συγκεκριμένη περίοδο στη θεραπεία.
Ορισμένοι θεραπευτές μπορεί να επιλέξουν να μη δέχονται δώρα από τους πελάτες τους. Για να αποφευχθεί πιθανή απόρριψη, έχουν μια σαφή πολιτική από την αρχή της θεραπείας. Αυτή η στρατηγική ίσως και να ακολουθείται από οργανισμούς ή κοινοτικές δομές.
Δε θα μπορούσε να παραλειφθεί το πως η χρήση της τεχνολογίας μας επηρεάζει καθημερινά. Η προσβασιμότητα σε πληροφορίες είναι άμεση και πιο γρήγορη. Σε αυτό το σκεπτικό, ένας θεραπευτής είναι σημαντικό να εξετάσει πώς η προσωπική και επαγγελματική παρουσία του στο διαδίκτυο μπορεί να επηρεάσει τη θεραπευτική σχέση. Ναι, είναι άνθρωπος, έχει ζωή, δραστηριότητες, φίλους και οικογένεια. Ναι, πιθανώς κάνει ότι και ο υπόλοιπος κόσμος και να έχει και προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μιλώντας επαγγελματικά αλλα και σε πλαίσια ηθικής και δεοντολογίας εστίαση θα πρέπει να είναι στο να διασφαλίσει διαδικτυακά όρια με τρόπο που προστατεύει την ακεραιότητα της θεραπευτικής σχέσης και προάγει την εμπιστοσύνη.
Μια ερώτηση που προκύπτει είναι αν αφορά τον πελάτη να έχει πρόσβαση σε προσωπικά προφίλ του θεραπευτή. Αν αφορά τον πελάτη να δει δημοσιεύσεις του θεραπευτή. Ποιο θα είναι το κίνητρο να έχει πρόσβαση σε τέτοιου είδους πληροφορίες. Ο θεραπευτής θα πρέπει να αναρωτηθεί πως μπορεί να επηρεάσει τον πελάτη και την θεραπευτική σχέση. Το να υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση σε πληροφορίες προσωπικές είναι ένα είδος αυτοαποκάλυψης του θεραπευτή. Τι αντίκτυπο μπορεί να έχει αν ο πελάτης δει κάτι που μπορεί να ερμηνεύσει αρνητικά για τον θεραπευτή, αν αντικείμενο συζήτησης είναι το τι έκανε ο θεραπευτής στις διακοπές του επειδή ο πελάτης είδε φωτογραφίες του. Μπορεί να δημιουργηθούν θέματα ανισότητας στην θεραπευτική σχέση. Μπορεί και να παρατηρεί τον τρόπο ζωής του θεραπευτή και να νιώθει μειονεκτικά. Σε κάθε περίπτωση, αν ο πελάτης θέλει να μάθει για τον θεραπευτή, τότε θα πρέπει να γίνει αντικείμενο συζήτησης στη θεραπεία για να διερευνηθούν οι βαθύτεροι λόγοι και κίνητρο πίσω από μια τέτοια συμπεριφορά.
Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση όπου ο θεραπευτής ψάχνει πληροφορίες για τον πελάτη του για διάφορους λόγους. Μπορεί να θέλει να διασταυρώσει πληροφορίες σε σχέση με την αφήγηση του στη θεραπεία. Κάτι τέτοιο θα πρέπει να συζητηθεί στην κλινική εποπτεία του θεραπευτή για να διερευνηθούν οι βαθύτεροι λόγοι και κίνητρο πίσω από μια τέτοια συμπεριφορά.
Αναφορικά με Ηθική και Δεοντολογία αλλα και το πλαίσιο του BACP, υπάρχει η εξής αναφορά για το ζήτημα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης:
«Λαμβάνεται εύλογη μέριμνα για τον διαχωρισμό και τη διατήρηση μιας διάκρισης μεταξύ της προσωπικής και επαγγελματικής παρουσίας μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε επιζήμιες διπλές σχέσεις με τους πελάτες» (BACP, 2018).
Θεωρείται γενικά καλή πρακτική να οριοθετείται η όποια δραστηριότητα στο διαδίκτυο που μπορεί να ρισκάρει αποκάλυψη του πελάτη, άρση ανωνυμίας, δημιουργία διπλών σχέσεων και γενικά προσπάθειες που πάνε ενάντια στο όφελος του πελάτη. Αυτό μπορεί να σημαίνει πως ο θεραπευτής δε θα αποδέχεται αιτήματα «φίλων» από πελάτες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ότι δε θα δημοσιεύει ποτέ κάτι σχετικό με τους πελάτες του στο διαδίκτυο. Η εποπτεία, και μόνο, είναι το μέρος για να συζητηθεί η εργασία με τον πελάτη.
Αναφορικά ειδικά με το θέμα των διπλών σχέσεων, το δεοντολογικό πλαίσιο του BACP αναφέρει:
«…θα αποφευχθεί οποιαδήποτε διπλή ή πολλαπλή σχέση, όταν οι κίνδυνοι βλάβης στον πελάτη υπερτερούν των οφελών για τον πελάτη» (BACP, 2018).
Ουσιαστικά, η ορθή ηθική λήψη αποφάσεων σε κάθε περίπτωση όπου ενδέχεται να παρουσιαστούν διπλές σχέσεις είναι επαγγελματική υποχρέωση του θεραπευτή. Όπως και να ενεργεί πάντα με προσοχή, αποφεύγοντας τις διπλές σχέσεις όπου είναι δυνατόν και είναι σημαντικό να χρησιμοποιείται η εποπτεία όταν υπάρχει τέτοια πιθανότητα.
Τα θεραπευτικά όρια βέβαια μπορούν να δημιουργήσουν ηθικά διλήμματα όταν ξεπεραστούν ή θολώσουν και είναι πιθανό να είναι ανησυχητικό τόσο για τον θεραπευτή όσο και για τον πελάτη. Όταν έχει ξεπεραστεί ένα θεραπευτικό όριο, ανάλογα με τη φύση και τη σοβαρότητα της παραβίασης, ο θεραπευτής έχει ηθικό καθήκον:
Κλείνωντας, ειναι υψίστης σημασίας να διασφαλιστεί η προστασία της θεραπευτικής σχέσης αλλά και να λειτουργεί ο θεραπευτής για το καλό του πελάτη και υπέρ του. Τα όρια είναι σημαντικός παράγοντας στην όλη αυτή διαδικασία και όσο πιο ξεκάθαρο το θεραπευτικό πλαίσιο τόσο το καλύτερο. όσο πιο νωρίς η ενημέρωση του πελάτη και αμοιβαία συμφωνία μεταξύ των συμμετεχοντων, τόσο το καλύτερο. Η εστίαση πρέπει να είναι πάντα στο να διασφαλιστεί η βέλτιστη πρακτική αλλά και ότι οποιαδήποτε βλάβη στη θεραπευτική σχέση μπορεί να περιοριστεί στο ελάχιστο.
Πολιτικές
Πληροφορίες