Ολιστική Προσέγγιση στην Αντιμετώπιση του Άγχους

Λεωνίδας Παναγιώτου | 10/3/2024

Λέξεις - κλειδιά: άγχος, αγχώδης διαταραχή, γενικευμένο άγχος, κατάθλιψη, θεραπεία άγχους

Όλοι βιώνουν άγχος κατά καιρούς που χαρακτηρίζεται ως μία φυσιολογική ανησυχία και δεν είναι απαραίτητα κάτι αρνητικό. Ακόμη, το άγχος μπορεί να είναι κίνητρο να βοηθήσει με διάφορες ασχολίες όπως το να φτάσει κάποιος στη δουλειά στην ώρα του ή να πρέπει να ασχοληθεί με κάποια δραστηριότητα όπου υπάρχει συγκεκριμένη ημερομηνία ολοκλήρωσης. Παρόλαυτα, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου σε μερικούς ανθρώπους, το άγχος δεν ελαττώνεται και μοιάζει να είναι δυσανάλογο με την κατάσταση που βιώνουν.

Σε επίπεδο επιπολασμού στην Ελλάδα, δεν έχει υπάρξει κάποια μελέτη που να έχει αξιολογήσει το πλήρως φάσμα των κοινών ψυχικών διαταραχών χρησιμοποιώντας ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα πληθυσμού τόσο από την ηπειρωτική όσο και από τις νησιωτικές περιοχές της χώρας. Όμως, στο παρελθόν έχουν διεξαχθεί δύο πανελλαδικές μελέτες οι οποίες εστίαζαν κατά βάση στην εκτίμηση της γενικής ψυχιατρικής νοσηρότητας και στη διάγνωση της κατάθλιψης (Madianos & Stefanis, 1992). Παρενθετικά, σύμφωνα με τον Eaton et al. (2008), οι προβλέψεις για το 2030 αναφέρουν πως η κατάθλιψη θα είναι η κύρια αιτία αναπηρίας παγκοσμίως και θα αντιπροσωπεύει περίπου το 6% της συνολικής αναπηρίας.

Παρόλαυτα, το 2013 οι Skapinakis et al. (2013) διεξήγαγαν μια έρευνα στην Ελλάδα με εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγμα ενήλικου πληθυσμού ηλικίας 18 – 70 ετών. Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξαν τη Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή (ΓΑΔ) ως την πιο συχνά εμφανιζόμενη ψυχική διαταραχή στην Ελλάδα με ποσοστό 4,1%. Τα αποτελέσματα έδειξαν επίσης πως τα καταθλιπτικά επεισόδια ακολουθούν με ποσοστό 2,9%.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως το 7,5%  των συμμετεχόντων πληρούσαν τα κριτήρια για μία τουλάχιστον διαταραχή σχετιζόμενη με το άγχος ή/και την κατάθλιψη. Γίνεται αναφορά σε αυτό καθότι η συγκεκριμένη έρευνα είχε και διάφορους περιορισμούς που πρέπει να ληφθούν υπόψιν όπως ότι μόνο το 52% των συμμετεχόντων δέχθηκαν να απαντήσουν στην έρευνα και ότι το 50% των συμμετεχόντων παρουσίαζε τα ψυχοπαθολογικά συμπτώματα για διάστημα τουλάχιστον ενός έτους. Κοινώς, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην γενίκευση των αποτελεσμάτων.

Παρόλα αυτά, η έρευνα αναφέρει πως ειδικά οι ηλικίες 50-70 ετών παρουσίαζαν αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους σε σχέση με τις άλλες ηλικιακές ομάδες. Αυτό ίσως σχετίζεται και με συννοσυρότητα με κάποιο άλλο βιολογικό παράγοντα που απασχολεί τον συγκεκριμένο πληθυσμό λόγω ηλικίας.

Τι είναι οι αγχώδεις διαταραχές;

Το να αξιολογηθεί κάποιος με αγχώδη διαταραχή δεν είναι απλώς θέμα υπερβολικού άγχους. Τα άτομα με αγχώδεις διαταραχές έχουν συνεχείς φόβους που προκαλούν αγωνία και τα εμποδίζει να κάνουν πράγματα που θέλουν και πρέπει να κάνουν. 

Με βάση το διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-5 (American Psychiatric Association, 2013), οι αγχώδεις διαταραχές περιλαμβάνουν μια ομπρέλα διαταραχών όπως:

• Διαταραχή άγχους αποχωρισμού που έχει να κάνει με επαναλαμβανόμενη υπερβολική δυσφορία όταν αναμένεται αποχωρισμός ή απουσία από το σπίτι ή από άτομο προσκόλλησης
• Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή όπου χαρακτηρίζεται από υπερβολική, ανεξέλεγκτη ανησυχία για καθημερινά θέματα όπως η υγεία, η εργασία ή τα οικονομικά.
• Κοινωνική αγχώδης διαταραχή όπου βασικό της χαρακτηριστικό είναι κάνει τους ανθρώπους να αποφεύγουν κοινωνικές καταστάσεις ή καταστάσεις απόδοσης από φόβο μήπως ντρέπονται ή απορριφθούν.
• Διαταραχή πανικού όπου αποτελείται από τακτικές κρίσεις πανικού, που είναι ξαφνικά έντονα επεισόδια φόβου και ανησυχία για περισσότερες κρίσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται η καθημερινότητα του ατόμου και το άτομο να αποφεύγει καταστάσεις όπου μπορεί να βιώσει κρίσεις πανικού.
• Αγοραφοβία που χαρακτηρίζεται από την αποφυγή ορισμένων καταστάσεων λόγω φόβου κρίσης πανικού. Η αγοραφοβία συχνά συνδέεται με διαταραχή πανικού.
• Συγκεκριμένες φοβίες όπου αφορά φόβους που ισχύουν μόνο για μια συγκεκριμένη κατάσταση, όπως ο φόβος πχ για ζώα, έντομα, μέρη, άνθρώπους.

Αξίζει να αναφερθεί πως οι παραπάνω διαταραχές μπορεί να «συνυπάρχουν» (αυτό που αναφέρεται και ως συννοσυρόσητα) και χρειάζεται προσοχή στη θεραπεία αναφορικά με το ποια/ες διαταραχές είναι εξέχουσες, φέρνουν το άτομο στη θεραπεία ή/και ποια ξεκίνησε πρώτη. Η συννοσυρότητα δεν περιορίζεται μόνο στην ομπρέλα των Αγχωδών διαταραχών. Δύναται να υπάρξει συννοσυρότητα με άλλες ομπρέλες διαταραχών ψυχική ασθένειας. 

Ποια είναι τα συμπτώματα των αγχωδών διαταραχών;

Ένα από τα κύρια συμπτώματα των αγχωδών διαταραχών είναι η δυσκολία διαχείρισης της φοβίας και ανησυχίας που βιώνει το άτομο, όπως και το ότι μπορεί να κυριευτεί από ανήσυχες σκέψεις. Ένα άλλο είναι ότι το άγχος μπορεί να φέρει το άτομο σε μια ευάλωτη θέση να νιώσει ανήσυχο ή ανίσχυρο, να έχει την αίσθηση ότι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί, σα να κινδυνεύει. Μπορεί επίσης να προκληθεί δυσκολία συγκέντρωσης και προβλήματα μνήμης χάρη στα επίπεδα κορτιζόλης στο σώμα και την κατάσταση υπερευαισθησίας. Αυτό αφορά όμως κατά βάση την εργασιακή μνήμη (ή λειτουργική μνήμη), την ικανότητα που μας επιτρέπει να έχουμε κατά νου τα στοιχεία που χρειαζόμαστε για να πραγματοποιήσουμε μια εργασία ενώ την εκτελούμε (Ouanes & Popp, 2019).

Τα άτομα που πάσχουν από αγχώδη διαταραχή μπορεί να αποφεύγουν καταστάσεις που τα κάνουν να βιώνουν άγχος και επηρεάζουν τη καθημερινότητα τους καθότι ανησυχούν υπερβολικά για το παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον και δυσκολεύονται να σκεφτούν οτιδήποτε άλλο.

Κάποια σωματικά συμπτώματα που μπορεί να βιώνει κάποιος/α με αγχώδη διαταραχή είναι:

• Κρίσεις πανικού — ξαφνικά, έντονα επεισόδια φόβου
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Ζάλη
• Νευρικότητα
• Ευερεθιστότητα
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Ταχυπαλμία
• Εφίδρωση
• Προβλήματα ύπνου
• Τάση για λιποθυμία
• Δίψα

Τα παραπάνω συμπτώματα είναι μόνο κάποια από αυτά που μπορεί κάποιος/α να βιώσουν και μπορεί να εμφανιστούν γενικά σε κατάσταση υπερβολικού άγχους δίχως διάγνωση διαταραχής. 

Οι παράγοντες ρίσκου για αγχώδεις διαταραχές περιλαμβάνουν:

• Οικογενειακό ιστορικό - περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξει το άτομο αγχώδη διαταραχή εάν έχει μέλη της οικογένειας με παθήσεις ψυχικής υγείας.
• Διάγνωση άλλης διαταραχή ψυχικής υγείας.
• Συνεχείς αγχωτικές καταστάσεις, όπως προβλήματα στην εργασία, ασταθής στέγαση, κατάρρευση οικογένειας ή σχέσης και θλίψη.
• Κάθε είδους κακοποίηση (όπως σωματική, σεξουαλική, λεκτική, ενδιοικογενειακή).
• Απειλητικά για τη ζωή συμβάντα.
• Θέματα σωματικής υγείας όπως προβλήματα θυρεοειδούς και άλλες χρόνιες (συνεχείς) παθήσεις.
• Χρήση ουσιών — ιδιαίτερα κάνναβη, αμφεταμίνες, αλκοόλ και ηρεμιστικά.
• Απόσυρση από ναρκωτικά και αλκοόλ.
• Συγκεκριμένοι τύποι προσωπικότητας.

Τα συμπτώματα της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής μπορεί να ποικίλλουν. Μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Επίμονη ανησυχία ή άγχος για μια σειρά από τομείς που είναι δυσανάλογοι με τον αντίκτυπο των γεγονότων
• Υπερβολική σκέψη για σχέδια και λύσεις για όλα τα πιθανά αποτελέσματα της χειρότερης περίπτωσης
• Αντιλαμβάνονται καταστάσεις και γεγονότα ως απειλητικά, ακόμη και όταν δεν είναι
• Δυσκολία χειρισμού της αβεβαιότητας
• Αναποφασιστικότητα και φόβος να πάρεις λάθος απόφαση
• Αδυναμία να αφήσετε στην άκρη ή να αφήσετε μια ανησυχία
• Αδυναμία χαλάρωσης, αίσθημα ανήσυχου και αίσθημα ταραχής ή άγχους
• Δυσκολία συγκέντρωσης ή η αίσθηση ότι το μυαλό σας «μείνει άδειο»

Ο καθένας είναι διαφορετικός και συχνά ένας συνδυασμός παραγόντων συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας αγχώδους διαταραχής.

Πώς αντιμετωπίζεται το άγχος;

Αξίζει να σημειωθεί πως η συζήτηση περί αντιμετώπισης και θεραπείας αφορά κατά βάση τη διαχείριση της κατάστασης, την αναγνώριση των συναισθημάτων και πιθανώς εφαρμογή στρατηγικών αντιμετώπισης. Σε γενικές γραμμές η τάση πλέον είναι η αντιμετώπιση με κλιμάκωση της παρέμβασης και όχι απευθείας με φαρμακευτική αγωγή εκτός και αν κριθεί απαραίτητο από τον ειδικό που παρακολουθεί το άτομο. Συνήθως διεξάγετε κλινική αξιολόγηση από τον ειδικό και θα αναφερθεί μια σειρά από πιθανές θεραπευτικές παρεμβάσεις και επιλογές.

Η αντιμετώπιση εξαρτάται από το είδος της αγχώδους διαταραχής που έχει το άτομο, το πόσο σοβαρή είναι η κατάστασή του και τις θεραπευτικές του προτιμήσεις μεταξύ άλλων. Επίσης, οι ειδικοί που είθισται να εμπλέκονται στη παροχή φροντίδας και υποστήριξης μπορεί να είναι ένας γιατρός, ένας ψυχίατρος ή ψυχολόγος ή άλλος τύπος συμβούλου.

Η θεραπεία για το άγχος μπορεί να πάρει χρόνο και ένα καλό δίκτυο υποστήριξης διευκολύνει τη διαδικασία. 

Διαχείρηση

Κάποιες στρατηγικές που συνήθως προτείνονται σε συνδυασμό με την παρακολούθηση είναι ένας υγιεινός τρόπος ζωής ή/και τακτική άσκηση. Είναι σύνηθες να προτείνεται στο άτομο να κοινωνικοποιηθεί ή να ξεκινήσει γυμναστήριο. Βέβαια, εδώ χρειάζεται προσοχή καθότι το γυμναστήριο ίσως να μην είναι προτιμητέα επιλογή για κάποιον/α που έχει συμπτωματολογία ή διαγνωσμένη διαταραχή κοινωνικού άγχους. Κοινώς, η παρέμβαση πρέπει να είναι συνυφασμένη με τον τύπο της διαταραχής, καθότι ο σκοπός είναι η αποσυμφόρηση του ατόμου και όχι η συνεχιζόμενη δυσφορία.

Ακόμη και ένας σύντομος περίπατος 10 λεπτών μπορεί να βοηθήσει το άτομο να βελτιώσει το πώς αισθάνεται. Η ελάττωση της καφεΐνης, η οποία μπορεί να αυξήσει τους παλμούς της καρδιάς και να ερμηνευτεί ως άγχος είναι μια στρατηγική επιλογής. Επίσης, άτομα που καταναλώνουν πολύ καφέ μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται το μοτίβο του ύπνου προκαλώντας περαιτέρω προβλήματα. Μια ακόμη καλή στρατηγική είναι η αποφυγή των ανθρακούχων/αναψυκτικών με ζάχαρη ειδικά μετά τις 6 το απόγευμα καθότι συσχετιστεί και με υψηλά επίπεδα άγχους (Castro et al, 2023).

Επίσης, στις στρατηγικές αντιμετώπισης, το άτομο μπορεί να επιλέξει να αφιερώσει χρόνο στον εαυτό του ή να εμπλακεί σε δραστηριότητες και χόμπι που απολάμβανε στο παρελθόν. Μπορεί να είναι και κάτι καινούργιο.

Πέραν αυτών των μεθόδων, η Ψυχοθεραπεία είναι παρέμβαση επιλογής με τη Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) να έχει πολύ καλά αποτελέσματα καθότι βοηθά στην αναγνώριση των δυσλειτουργικών μοτίβων σκέψης που προκαλούν άγχος. από την άλλη πλευρά όμως, υπάρχει και ένα ποσοστό περίπου 23,8% υποτροπής ακόμη και μετά το κλείσιμο της παρέμβασης (Lorimer et al, 2021). Επίσης, η φαρμακοθεραπεία μπορεί να είναι και αυτή λύση επιλογής αναλόγως πάντα με τη σύσταση του ειδικού όπως και ο συνδυασμός όλων των παραπάνω μεθόδων.

Συμπερασματικά, το περίπλοκο τοπίο των αγχωδών διαταραχών κάθε μέρα μπορεί να παρουσιάζει τόσο θριάμβους όσο και προκλήσεις. Η αναζήτηση υποστήριξης, είτε από αγαπημένα πρόσωπα, επαγγελματίες ψυχικής υγείας ή διαδικτυακές κοινότητες, μπορεί να προσφέρει έναν φάρο ελπίδας εν μέσω της καταιγίδας. Επίσης, είναι φυσιολογικό ο δρόμος για τη διαχείριση του άγχους να φαίνεται τρομακτικός και είναι απαραίτητο το άτομο να αναγνωρίσει τη δύναμη και την ανθεκτικότητα μέσα του αλλά και να έχει υποστήριξη από δικά του άτομα. Με υπομονή και συμπόνια για τον εαυτό καθώς και την προθυμία να αναζητήσει το άτομο βοήθεια όταν χρειαστεί, θα μπορέσει να βρει παρηγοριά και ενδυνάμωση.

Πηγές

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
2. Castro, A., Gili, M., Visser, M., Penninx, B. W. J. H., Brouwer, I. A., Montaño, J. J., Pérez-Ara, M. Á., García-Toro, M., Watkins, E., Owens, M., Hegerl, U., Kohls, E., Bot, M., & Roca, M. (2023). Soft Drinks and Symptoms of Depression and Anxiety in Overweight Subjects: A Longitudinal Analysis of an European Cohort. Nutrients, 15(18), 3865. https://doi.org/10.3390/nu15183865
3. Eaton, W. W., Martins, S. S., Nestadt, G., Bienvenu, O. J., Clarke, D., & Alexandre, P. (2008). The burden of mental disorders. Epidemiologic reviews, 30, 1–14. https://doi.org/10.1093/epirev/mxn011
4. Lorimer, B., Kellett, S., Nye, A., & Delgadillo, J. (2021). Predictors of relapse and recurrence following cognitive behavioural therapy for anxiety-related disorders: a systematic review. Cognitive behaviour therapy, 50(1), 1–18. https://doi.org/10.1080/16506073.2020.1812709
5. Madianos, M. G., & Stefanis, C. N. (1992). Changes in the prevalence of symptoms of depression and depression across Greece. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 27(5), 211–219. https://doi.org/10.1007/BF00788931
6. Ouanes, S., & Popp, J. (2019). High Cortisol and the Risk of Dementia and Alzheimer's Disease: A Review of the Literature. Frontiers in aging neuroscience, 11, 43. https://doi.org/10.3389/fnagi.2019.00043
7. Skapinakis, P., Bellos, S., Koupidis, S., Grammatikopoulos, I., Theodorakis, P. N., & Mavreas, V. (2013). Prevalence and sociodemographic associations of common mental disorders in a nationally representative sample of the general population of Greece. BMC psychiatry, 13, 163. https://doi.org/10.1186/1471-244X-13-163